Wolne dzieci, Peter Gray, książka Jak uczyć przez zabawę? RECENZJA

Gdy sięgałam po książkę Wolne dzieci Petera Gray’a przyznam, że nie spodziewałam się, że będzie ona dla mnie aż tak inspirująca. Sugerując się podtytułem “Jak zabawa sprawia, że dzieci są szczęśliwsze, bardziej pewne siebie i lepiej się uczą?” oczekiwałam długiego na prawie 300 stron traktatu o zabawie. Właściwie dużo się nie pomyliłam, bo książka faktycznie od pierwszej po ostatnią stronę traktuje o dziecięcej zabawie. Jednak sposób w jaki Peter Gray podszedł do tego tematu mnie nie tylko zaskoczył, ale wręcz zachwycił. Książka w mojej opinii jest wyjątkowo ciekawa. Czasami padają w niej nieco zbyt mocne stwierdzenia, np. nazywanie szkoły więzieniem wydaje mi się trochę przesadzone, aczkolwiek większość przedstawionych przez autora badań, wniosków z tychże, teorii i innych opinii o zabawie oraz o edukacji bardzo do mnie przemawia. Zajrzyjmy więc do środka i sprawdźmy na co możecie liczyć sięgając po tę książkę.

Wolne dzieci, Peter Gray, książka Jak uczyć przez zabawę?

W skrócie książka Wolne dzieci jest to książka o funkcjonowaniu dawnych kultur zbieracko-lowieckich, o historii pojawienia się szkoły jako aparatu władzy od feudalizmu, poprzez religie, kapitalizm i obecny system edukacji, o alternatywach dla obecnej edukacji, o naukowych wyjaśnieniach dlaczego alternatywne metody działają, a tradycyjna szkoła nie.

Dzieci w kulturach zbieracko-łowieckich

• bawiły się w niewielkich grupach dzieci w różnym wieku
• nie musiały pracować ani spełniać obowiązku szkolnego
• były traktowane jako kompetentne i godne zaufania
• uczyły się przede wszystkich od innych dzieci i dorosłych poprzez udział lub obserwację codziennych zajęć
• zdobywały przede wszystkim umiejętności praktyczne, uczyły się umiejętności i wartości społecznych oraz samokontroli

Historia szkolnictwa

Wraz z rozwojem rolnictwa i pojawieniem się możliwości prowadzenia osiadłego trybu życia zmianie uległy priorytety rodzicielstwa oraz nastwienie do natury. Rodziny mogły być bardziej liczne, ale uprawa i hodowla ziemi wymagały więcej pracy oraz bardziej zachowawczego postępowania, więc dzieci zaczęły pomagać rodzicom w pracy oraz zaczęto wymagać od nich większego posłuszeństwa i mniejszej kreatywności.

Feudalizm i rozwój przemysłu dodatkowo umacniały te zmiany.

Duży wpływ na rozwój szkolnictwa miały także religie zwłaszcza protestancka, która promowała ideę powszechnej edukacji w celu indywidualnego czytania i rozumienia Pisma Świętego. (s. 77)

W Prusach pod koniec XVII wieku August Hermann Francke stworzył system nauki, który nie odbiegał znacznie od tego, który znamy z dzisiejszych szkół, chociaż program nauczania był zdecydowanie węższy i ograniczał się głównie do katechizmu. (s. 80)

Do początku XIX wieku Kościoły w całej Europie zostały pozbawione władzy politycznej i zadanie kształcenia młodych przejęły państwa. (s.82) Grupy rządzące wykorzystywały system powszechnej edukacji do celów propagandowych. (s. 83-86)

Współcześnie dodatkowo wzrosło znaczenie szkoły w związku z wydłużeniem czasu, jaki dzieci spędzają w jej murach oraz przeniesieniem także na rodziców obowiązku dopilnowania, aby dzieci odrabiały całkiem nie małą ilość pracy domowej.

Za 50 lat współczesne szkoły będzie się uważać za barbarzyński relikt przeszłości.

Siedem grzechów głównych systemu edukacji obowiązkowej

1. Ograniczenie wolności bez uzasadnionego powodu i odpowiedniej procedury
2. Hamowanie rozwoju osobistej odpowiedzialności i samodzielności
3. Osłabienie wewnętrznej motywacji. Zamiana uczenia się w pracę
4. Ocenianie uczniów w sposób, który wywołuje wstyd, pychę lub cynizm i skłania do oszukiwania
5. Niszczenie ducha współpracy
6. Blokowanie krytycznego myślenia
7. Niwelowanie różnorodności

Cechy szkoły, które wspomagają rozwijanie się dzieci czyli takie, które występowały w społeczeństwie łowiecko-zbierackim

• Czas na swobodną zabawę i odkrywanie świata
• Swobodny kontakt pomiędzy dziećmi i nastolatkami w różnym wieku
• Dostęp do sprzętu i swoboda korzystania z niego
• Swoboda wymiany myśli – brak ostracyzmu i cenzury w wyrażaniu poglądów
• Poczucie bezpieczeństwa
• Zanurzenie w demokratycznej społeczności – sprawy istotne dla wszystkich rozstrzyga się wspólnie
• Związek między szkołą a pracą zawodową – w szkole dzieci podejmują aktywności z własnej inicjatywy zgodne z ich zainteresowaniami i bardzo często są one zgodne z tym, czym zajmują się jako dorośli w życiu zawodowym

Trzy kluczowe aspekty naszej ludzkiej natury – ciekawość rozumiana jako chęć poznania i zrozumienia, gotowość do zabawy oraz towarzyskość i chęć dzielenia się – potrafią wspaniale służyć naszemu rozwojowi. (s. 140)

Rola zabawy w społecznym i emocjonalnym rozwoju dzieci

1. Zabawa wymaga zadbania o samopoczucie innych osób
2. Reguły są dla ludzi, a nie ludzie dla reguł
   

   Zasady to konwencje, które przyjmuje się, żeby zabawa dawała więcej radości i była bardziej sprawiedliwa. (s. 194)

3. Konflikty rozwiązuje się za pomocą argumentów, negocjacji i kompromisów (co wynika z dobrowolności udziału w zabawie, jeśli ktoś zacznie rozwiązywać konflikty w sposób krzywdzący, to pokrzywdzony zrezygnuje z zabawy, możliwe, że nie tylko on, a wówczas zabawa traci sens, bo lepiej się bawi w towarzystwie)
4. Nie ma różnicy między twoją a drużyną przeciwną, ponieważ w zabawie role się zmieniają i raz jesteś w tej, a raz w drugiej drużynie (dlatego zawody sportowe zorganizowane przez dorosłych to nie zabawa)
5. Udział w grze i zabawa są ważniejsze niż wygrana czy też osiągnięcie konkretnych rezultatów
6. W zabawie dzieci przepracowują trudne dla nich tematy

A gry komputerowe? (s. 211-216)

Nie stanowią konkurencji dla zabawy na dworze. To nadmierna opiekuńczość i lęki rodziców oraz napięty plan dnia są większym rywalem.

Wręcz przeciwnie dzięki nim dzieci potrafią budować kompetencje potrzebne w dorosłym życiu.

W grupach dzieci zróżnicowanych wiekowo korzystają wszyscy

• młodsi
  • starsze dzieci podnoszą “poziom” zabawy dzieci młodszych
  • nauka przez obserwację
  • większe poczucie bezpieczeństwa i wsparcia emocjonalnego
• starsi
  • umiejętności przywódcze i opieka nad młodszymi
  • utrwalanie zdobytych kompetencji

Style rodzicielstwa

Rodzicielstwo oparte na zaufaniu – wiara, że dzieci są kompetentne

↓ (czynniki opisane wyżej)

Styl dominujący

↓ zanikanie stosunków sąsiedzkich, znikanie z podwórek dzieci wspólnie bawiących się, spadek wiedzy o dzieciach i nadmierny lęk, niepewność dotycząca zatrudnienia, wzrost znaczenia szkół w życiu rodziny

Styl ochronny

↓ analiza własnych wartości, rezygnacja z wiary, że możemy ukształtować przyszłość naszych dzieci, walka z lękami i chęcią kontroli, odkrywanie bezpiecznych miejsc do swobodnej zabawy

Styl oparty na zaufaniu

Uwagi końcowe

Chociaż książką jestem zachwycona, to uważam, że nie należy wobec niej być bezkrytycznym. Zbyt mocne słowa, uogólnienia stosowane na korzyść tez przedstawianych przez autora, a niekiedy wyciąganie wniosków jedynie na podstawie własnych doświadczeń są to jej słabsze strony. Ponadto przedstawione realia dotyczą głównie rodzimych stron autora i nie uwzględniają bardzo zróżnicowanych realiów polskiej szkoły. Nie ulega jednak wątpliwości, że obecny obowiązkowy system szkolnictwa ma bardzo duże  wady, których na pewno nie da się nadrobić przesuwając wiek, w którym dzieci zaczynają szkołę, likwidując gimnazja, czy ujednolicając cenę podręczników. Potrzebne są znacznie szersze zmiany, które swój początek mogą mieć w nas – rodzicach.

O autorze

Peter Gray (ur. 1946) jest amerykańskim psychologiem badającym procesy uczenia się u dzieci, profesorem Boston College. Jego zainteresowania obejmują także psychologię ewolucyjną, biologię behawioralną i antropologię. Bardzo znany krytyk tradycyjnego modelu edukacji zbudowanego na przymusie, konkurowaniu, ocenach i testach. Prowadzi popularnego bloga Freedom to Learn na stronie internetowej magazynu naukowego ,,Psychology Today’’.

>> wywiad z autorem w języku polskim

Film przedstawiający jak wygląda wolna szkoła od środka

Moje wyobrażenie takowej szkoły było nieco bardziej… sterylne, ale jakie dzieci są, wszyscy wiemy :)