Nauka ortografii przez zabawę - ó i u

Nauka ortografii to ważny element edukacji wczesnoszkolnej. Nauka zasad ortograficznych będzie dużo łatwiejsza, jeśli dziecko pozna je w zabawie. Mając to na uwadze, przygotowałam scenariusz, który w formie zabawy wprowadza zasady pisowni wyrazów z ó i u. "Wprowadza" to dobre określenie, ponieważ zasady ortografii na dobre utrwalą się jedynie przez powtarzanie i opatrzenie się z wyrazami w trakcie czytania książek.

Ó niewymienne

Ó niewymienne wprowadziliśmy przez bajkę:

Pewna królewska córka nigdy się nie śmiała. Kłóciła się z każdym, a później była jeszcze smutniejsza. Próbowano ją rozśmieszyć. Szczególnie starał się o to błazen. Bił się rózgami, zakładał ogórki zamiast kolczyków, chodził w czółenkach jak dziewczyna. Na próżno.

Za radą wróżki król ustanowił dużą nagrodę dla tego, kto rozśmieszy królewnę. Po bezdrożach, górach i równinach, puszczach i borach szła wieść. Głoszono ją dopóty, dopóki nie usłyszał jej ogół poddanych.

Wkrótce zjawił się kuglarz z płócienną budą i tresowanymi zwierzętami. Występujące w niej jaskółki, wróble, sójki i przepiórki śpiewały solo i chórem. Gruby żółw tańczył z chudym tchórzem na wąziutkiej półce. Oprócz tego sam kuglarz demonstrował różne sztuczki. Wkładał różę do cylindra, a wyjmował z niego wiewiórkę robiącą na drutach szal z włóczki. Wsypywał garść żółtych dukatów, a wytrząsał trochę wiórów lub próchna.

I on nic nie wskórał. Biedaka wrzucono do lochu wraz z całą menażerią. Uratował go pewien mądry bakałarz. Dał on do przeczytania królewnie dyktando napisane przez swego najgorszego ucznia. Czytając je, omal nie pękła ze śmiechu. Najbardziej rozśmieszyło ją zdanie:

„Krulefska curka fciąsz horóje".

Było w nim aż siedem błędów, choć składało się zaledwie z czterech wyrazów. Królewna śmiała się rok, sześć miesięcy, trzy tygodnie, dwa dni i szesnaście godzin, nie licząc minut i sekund. Trzeba było sprowadzić błazna i kuglarza, aby swoimi popisami znowu odebrali jej chęć do śmiechu.

Hojnie nagrodzony bakałarz żył długo i szczęśliwie. Swojemu najgorszemu uczniowi kupił z wdzięczności tak ogromnego lizaka, że ten lizał go dłużej, niż trwał śmiech uzdrowionej córki królewskiej.

A królewna, ilekroć miała zły humor, zawsze brała do czytania dyktando napisane przez jakiegoś żaczka-nieboraczka.

Bajka autorstwa Witolda Gawdzika z książki "Ortografia na wesoło i na serio", którą gorąco rekomenduję, jeśli szukacie zabawnych dyktand.

Wyrazy z ó niewymiennym występujące w tekście:

królewna, córka, kłócić, później, próba, szczególnie, ogórek, próżno, wróżka, góra, ogół, wkrótce, jaskółka, wróbel, przepiórka, chór, żółw, tchórz, półka, różny, róża, wiewiórka, żółty, wióry, wskórać

zebrałam na kartach, które porządkowaliśmy według wystąpienia w tekście. Jeśli starczy Wam energii wyrazy te można także uporządkować według kolejności alfabetycznej.

Ó wymienne

Ó wymienne wprowadziliśmy poprzez zdania:

Czy Krzyś zwrócił już książkę? Właśnie ją zwraca.

Czy Krzyś zamiótł już podłogę? Obiecał, że zamiecie.

Czy Krzyś zawiózł już ciocię? Ja ją właśnie zawożę.

-ów i -uje

Zasady, kiedy piszemy ó, a kiedy u w zależności od końcówki, omówiliśmy na podstawie wierszyka:

Nie drży mego pióra stalówka, pisząc: Ala to jest uczennica równa.

Byków w dyktandzie nie zrobi, niech cię o to głowa nie boli.

Nie zrobi także błędu, gdzie u litera wyraz kończy lub też otwiera.

Choć ten i ów próbują namieszać. Ala ma sposób, by się im nie dać.

Nad ortografią już nie główkuje, bo wie, że -uje się nie kreskuje.

Co ważne bohaterami powyższych zdań i wierszyka są "uczniowie", którzy razem ze mną zgłębiają tajniki ortografii. Dzięki temu wierszyk z zasadami ortograficznymi nabiera dla nich wyjątkowego, indywidualnego charakteru i łatwiej im go zapamiętać. Wierszyk ortograficzny i zdania powstały na podstawie materiałów z książki "Ortografia na wesoło i na serio".

Wyrazy z ó wymiennym:

siódemka, lód, pióro, wózek, dół, zdrów, północ, zbiórka, przód, skrót, wzór, powrót, mówić, dróżka, rów, sposób, mnóstwo, bójka, obóz, mrówka, chłód, główka, mróz, ogród

Wyrazy z u:

długo, bułka, czuły, zupa, kurnik, chmura, cudny, wujek, rysunek, hamulec, opiekunka, lubić, ruszać, szukać, układać, słuchać, uszy, biurko, już, smutny, kupić, urwis, uczennica, duży

zebrałam na kartach, które wykorzystamy do gry.

Gra ortograficzna z ó i u

Przed grą warto wspólnie zapoznać się z wyrazami na kartach. Te z ó niewymiennym poprzez bajkę o królewnie. Wyrazy z ó wymiennym i u poprzez zapoznanie się z wierszykiem z zasadami ortograficznymi i sprawdzenie, która zasada pasuje, do którego wyrazu. Z wyrazów, które nie udało się przypasować do żadnej zasady można wspólnie ułożyć historię.

Do zabawy potrzebne będą karty z ó i u, które możecie zakupić do druku w sklepie Pepito lub przygotować samemu. Karty zawierają wyrazy wymienione wyżej tylko zamiast ó i u jest luka.

Po zalaminowaniu kart możecie je także wykorzystać do wypełniania markerem suchościeralnym. Z drugiej strony karty możecie wydrukować lub zapisać prawidłową odpowiedź, żeby dziecko samo mogło sprawdzić poprawność swojej odpowiedzi. Przy założeniu, że z kart będziecie korzystali także w ten sposób, warto je wydrukować na nieco grubszym papierze, żeby odpowiedź nie przebijała na drugą stronę ;)

Wracając do samej gry, potrzebna będzie jeszcze kostka, na ściankach której zapisujemy 2 x ó, 2 x u i 2 x puste pole tzw. "mydło". Taką kostkę możecie przygotować ze zwykłej kostki do gry lub zakupić kostkę z kieszonkami do uzupełnienia, którą można wykorzystać wielokrotnie do tworzenia własnych gier i zabaw.

Gra polega na tym, że dwóch lub więcej graczy siada na przeciwko lub w kole. Rozdajemy wśród nich karty. Każdy kładzie swój stosik przed sobą wyrazami do góry, ale tak żeby nie widział ich przeciwnik. Każdy z graczy kładzie na stół jedną kartę ze swojego stosu wyrazem do góry, a następnie rzucamy kostką. Zaczyna młodszy gracz. Rzuty wykonujemy na zmianę. Jeśli na kostce wypadnie ó to zadaniem graczy jest położyć dłoń na tym wyrazie, który piszemy przez ó. Jeśli wypadnie u to zachowujemy się analogicznie. Jeśli wypadnie "mydło" można położyć dłoń na dowolnej karcie i wówczas należy wskazać, które ó czy u znajduje się w tym wyrazie. Jeśli wylosowana litera nie pasuje do żadnego wyrazu wtedy gracze wołają wcześniej ustalone hasło, np. "Ortografia". Ten kto zakrył właściwą kartę, wskazał właściwe uzupełnienie luki lub krzyknął hasło jako pierwszy zabiera karty dla siebie i odkłada na bok - nie miesza ze swoimi kartami do wyłożenia. Wygrywa ten, kto po skończonej turze posiada więcej kart.

Jeśli poszukujecie gier z ch i h lub rz i ż do nauki ortografii przez zabawę, to polecam także:

Ortograficzna gra w makao z ch i h

Karty z rz i ż

Klasyczna gra Państwa-Miasta w wersji ortograficznej